بلوچی زبان ءِ نمیرانیں شاعر، راج دوست ءُ کواس واجہ ملا فاضل مندی نوزدھمی صدی ءِ دومی دھک ءَ ماں بلوچستان ءِ دمگ مند ءَ ودی بیتگ۔ اے چوش آئی ءِ ادیرہ ءِ جتگیں سنگ ءَ چہ دز کپتگیں ڈس ءِ ردا اگاں ما ھساب بہ جنیں تا واجہ 1850 ءِ دھک ءَ چرے کوڑھیں دُنیا ءَ شُتگ ءُ سید گُشیت آئی ءِ عمر چل سال ءِ میان ءَ بیتگ۔ اے ھما دور اِنت کہ ماں بلوچستان ءِ بازیں دمگاں انگریزی لشکر ءِ ارش جاری بیتگ اَنت۔ چہ انگریزی جوڑینتگیں توجیل ءُ آئی ءِ پیداگیریں سردارانی سوب ءَ بلوچستان ءِ بازیں دمگاں بلوچ ناتپاکی یے آس جمبور بیت ءُ انگریز بازیں ھنداں سوب مند بیت۔ اے پراہ ءُ شاھگانیں بلوچستان ءَ 13 نومبر 1839 ءَ میر محراب خان گوں کمے لشکر ءَ انگریزی لشکر ءِ دیم ءَ در کئیت ءُ شھید بیت۔ پدا 27 جنوری 1898 ءَ ماں گوک پروش ءِ میدان ءَ میر بلوچ خان گوں لھتے سنگتاں انگریز ءِ دیم ءَ در کئیت ءُ شھید بیت۔
چہ ھمے وئیلاں ھمے راستی زاھر بیت کہ انگریز ءِ دیم ءَ بلوچ ءِ پروش ورگ ءِ مستریں سوب ھمے کست ءُ کینگانی آس ءُ ھمے ناتپاکی بیتگ کہ انگریز ءَ گوں مکر ءُ پندلاں بلوچ راج ءِ ناتپاکی ءِ سرا نپ چِست کُتگ ءُ ھر میدان ءَ بلوچ راج پروش دیان کُتگ۔ اگاں آ وھد ءَ بلوچ راج گوں تپاکی ءُ یکمُشتی ءَ انگریزی لشکر ءِ دیم ءَ درتکیں ءُ گوں آئی ءَ ٹوھیں جنگے بہ مڑ اِت اِنت تہ بلوچ ءِ سوب مندی ھژدری اَت۔ انگریز ءَ الم پروش وارتگ اَت۔ بلے ھمے انگریز ءِ روک کُتگیں کینگانی آس اَت کہ گوں ایشی ءِ رودینگ ءَ مئے وتی لھتے سردار گوں انگریز ءَ ھمدست اِتاں کہ بلوچ ءِ پروش ورگ ءِ سوب جوڑ بوت ءُ بلوچ راج تاں روچ ءِ مروچی ھما تاوانانی آس ءَ سُچگ اِنت۔ تاں مرچی بلوچ ءِ ھون ماں دگ ءُ چاھراھاں تالان اَنت۔ ھما وھد ءَ واجہ ملا فاضل ءَ ھمے راجی ناتپاکی ءِ تاوانانی نشوندھی کنان ءَ گُشتگ۔
ناتپاکی ءَ چی شُمارا کَٹ ءُ نپ اِنت
ایر شُتگ روچ رند ءِ من دُنیا ءَ شپ اِنت
ماں ھمک کُنڈان بُن جتگ آساں گپ گپیں
بازیں پہ چیواہ ءُ کلاگاں گج ءُ کپ اِنت
چہ شمئے کاراں آھنیں دربنداں درپ اِنت
ماں ھمک کُنڈان بُن جتگ آساں گپ گپیں
بازیں پہ چیواہ ءُ کلاگاں گج ءُ کپ اِنت
چہ شمئے کاراں آھنیں دربنداں درپ اِنت
پدا واجہ ملا فاضل ءِ یک جوانتریں صفتے اِش اِنت کہ آ شاعری ءَ ابئید یک ٹوھیں فلاسفر ءُ سیاسی تجزیہ نگاری ھم بیتگ۔ آئی ءَ آیوکیں وھد ءِ ھما راجی تاوان ءُ جنجالانی ھم نشوندھی کُتگ کہ ھمے ناتپاکی ءُ کِست ءُ کینگانی سوب ءَ آیوکیں وھد ءَ بلوچ راج گوں ھمے تاوان ءُ مصیبتاں دوچار کپگی بیتگ۔ آئی ءَ بلوچ ءَ را سکین دیان ءَ گُشتگ کہ
مُلیں تاواناں کش اِت ءُ کاراں شر کن اِت
چہ دل ءَ میری کینگ ءُ کست ءَ در کن اِت
پُر تپاک مُچ بئیت ءُ وتی سنگاں گران کن اِت
ملکاں تاراج ءُ شاھاں گوں گورگنداں کن اِت
دیم ءَ گوں ناراست ءُ نگیگیں سنداں کن اِت
مُشکلیں کاراں شما کماشاں پیسر کن اِت
نہ کہ چہ پیریناں بناھے دیگر کن اِت
پنت ءِ پیریناں درور ءِ فرزنداں کن اِت
دُژمنیں مردان ءَ ھما سنگ ءُ سر کن اِت
اے منی سوج اَنت ءُ نصیحتاں سرجم ءَ
ھم رد ءِ نامرداں نہ بِت نندیے دلجم ءَ
دل مہ پرام اِت کہ مِراِت روچی الم ءَ
ناں کہ چہ حِضر ءَ کاگدی گِیپتگ مردم ءَ
مرد ھما اَنت کہ مِر اَنت براتانی رم ءَ
نام اِش مانیت ماں جھان ءَ چو رُستم ءَ
چہ دل ءَ میری کینگ ءُ کست ءَ در کن اِت
پُر تپاک مُچ بئیت ءُ وتی سنگاں گران کن اِت
ملکاں تاراج ءُ شاھاں گوں گورگنداں کن اِت
دیم ءَ گوں ناراست ءُ نگیگیں سنداں کن اِت
مُشکلیں کاراں شما کماشاں پیسر کن اِت
نہ کہ چہ پیریناں بناھے دیگر کن اِت
پنت ءِ پیریناں درور ءِ فرزنداں کن اِت
دُژمنیں مردان ءَ ھما سنگ ءُ سر کن اِت
اے منی سوج اَنت ءُ نصیحتاں سرجم ءَ
ھم رد ءِ نامرداں نہ بِت نندیے دلجم ءَ
دل مہ پرام اِت کہ مِراِت روچی الم ءَ
ناں کہ چہ حِضر ءَ کاگدی گِیپتگ مردم ءَ
مرد ھما اَنت کہ مِر اَنت براتانی رم ءَ
نام اِش مانیت ماں جھان ءَ چو رُستم ءَ
اگان نہ گُڑا آیوکیں وھد پہ شُما گیشتر تاوان کاریت ، شمئے آسر چوش بیت۔
انچیں باریگے کئیت منی ھوش ءَ
زھم جنیں مردان گِراَنت گوش ءَ
چابُک ءُ شھمات اِش بر اَنت ھوش ءَ
قید ءُ زندان بنت بے وتی کوش ءَ
زھم جنیں مردان گِراَنت گوش ءَ
چابُک ءُ شھمات اِش بر اَنت ھوش ءَ
قید ءُ زندان بنت بے وتی کوش ءَ
فاضل ءَ ھما گپ کہ مرچی ءَ چہ یک سد ءُ پنجاہ سال پیش وتی شاعری تھا بیان کُتگ اَنت۔ نو مرچی کئے اِنت کہ اے راستیاں رد بہ کنت۔
اے بلوچاں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ھما راستی کہ فاضل ءَ ڈس اتگ اَنت کہ ناتپاکی ءِ آسر اِش اِنت۔ پدا فاضل ءَ ھما نشانی ڈس اِتگ اَنت کہ کست ءُ کینگانی جمبوریں آس ءِ سوب ءَ بلوچ راج آیوکیں وھدءَ چونیں چونیں مشکلاں گوں دوچار کپیت۔ آ مرچی ھرکسے دیم ءَ اَنت۔ فاضل ءَ اے ھم گُشتگ کہ دُژمنیں مرد کہ شمئے سرپانی تھا است اَنت ءُ ھمے آس ءَ ودینگ ءِ جھد ءَ اَنت۔ ڈنیانی شکل ءَ یا وتی آنی شکل ءَ آ سنگ ءُ سر کنگ لوٹاں۔۔۔۔او فاضل ءَ راج ءَ را سکین دیان ءَ گُشتگ کہ راجی تپاکی ءُ یک مُشتی یے مُزّ شمارا چی رسیت۔ پمیشا من فاضل ءَ مھر ءُ دوستی ءُ راجی تپاکی یے سکین دیوکیں مستریں شاعر سرپد باں،،،
فاضل گُشیت۔۔۔۔۔۔
ھرچی گوں بیلاں بر حقیقت ھمراہ بیت
مھر ءُ دوستی ءُ تپاک ءُ یک جاہ بیت
تیھریں گٹے ، چو تلاراں بیراہ بیت
نہ کہ چہ شاھانی گور ءَ دست کوتاہ بیت
ماں دلے بیلاں کہ بز ءُ سیادی زیاد بیت
ماں ھزارانی تورواں سیاھمار ساد بیت۔
مھر ءُ دوستی ءُ تپاک ءُ یک جاہ بیت
تیھریں گٹے ، چو تلاراں بیراہ بیت
نہ کہ چہ شاھانی گور ءَ دست کوتاہ بیت
ماں دلے بیلاں کہ بز ءُ سیادی زیاد بیت
ماں ھزارانی تورواں سیاھمار ساد بیت۔
ھمے ”شپچراگ” ءِ رُژن ءَ زروکیں ،،، ”گندیم گونگیں گرکی تل” ءِ مھر ءَ ھدوکیں او ” نودی شل” ءِ عشق ءَ گنوکیں ملا فاضل اِنت کہ آئی ءِ شاعری ھر دور ءُ ھر زمانگ ءَ پہ بلوچ ءَ رژن ءِ سوگاتے۔۔۔۔۔۔۔
